Antibioticaresistentie: een wereldwijde zorg
In dit blog hebben we het over antibiotica, over hoe deze steeds minder effectief worden, over het gebruik van deze medicatie in België en over hoe we op deze manier in amper 50 jaar tijd wel 30% van onze soorten darmbacteriën zijn kwijtgeraakt.
Korte inhoud van dit blog:
- Antibiotica worden steeds minder effectief
- Hoe zijn we op 50 jaar tijd 30% van onze soorten darmbacteriën kwijtgeraakt?
- Het gebruik van antibiotica in België
- Ontdek hoe - en vooral hoe snel - antibioticaresistentie ontstaat
- Antibioticaresistentie: een wereldwijde zorg
- Hoe kom je aan een dysbiose?
- Wat is weerstand?
- In onze darmen is het altijd een klein beetje oorlog
Antibiotica worden steeds minder effectief
Het ‘door verhitting bacterievrij maken’ is pasteuriseren: dit woord doet eer aan Louis Pasteur, die in 1900 deze techniek ontwikkelde. Ook is hij de ontdekker van penicilline: het door een schimmel geproduceerd en door Louis Pasteur ontdekt en gemanipuleerd antibioticum. Deze ontdekking was revolutionair: plots werden vele bacteriële infecties behandelbaar in plaats van dodelijk!
Tegelijkertijd gaf Louis Pasteur ons de waarschuwing om met zijn uitvinding verstandig om te gaan; kwestie van antibioticaresistentie te voorkomen. Helaas is antibioticaresistentie vandaag een realiteit… Het nog steeds groeiend aantal micro-organismen dat ongevoelig is geworden voor deze medicatie is een wereldwijde zorg.
Het probleem is dat micro-organismen - dankzij hun grote aanpassingsvermogen - sneller muteren dan dat wij in staat zijn nieuwe antibiotica uit te vinden. (1) Een ander probleem is dat antibiotica schade toebrengen aan de samenstelling van ons darmmicrobioom, de ‘darmflora’. Door het veelvuldige gebruik is de diversiteit de voorbije 50 jaar met 30% gedaald, terwijl deze diversiteit zo belangrijk is voor de gezondheid en robuustheid van het darmmicrobioom. Hierdoor zijn we ironisch genoeg sneller vatbaar voor ziekten.
Hoe zijn we op 50 jaar tijd 30% van onze soorten darmbacteriën kwijtgeraakt?
Door het veelvuldig en vaak overbodig inzetten van deze medicatie: in plaats van deze enkel in hoge nood toe te passen om sterfte te vermijden, wordt het vaak als eerste middel ingezet, en zelfs profylactisch (preventief).
Ja, dat lees je goed: het preventief inzetten van antibiotica komt voor - in België nog véél meer dan in andere (buur)landen - waaronder tijdens de bevalling: bij 40% van de vrouwen (21% nav keizersnede en 19% nav een positieve GBS-test, tijdens de bevalling).
Dit terwijl...
- het darmmicrobioom tot een jaar nodig heeft om min of meer te herstellen van zo’n antibioticakuur. Er is meestal sprake van een verlies aan soorten.
- we de voorbije 50 jaar al 30% van onze diversiteit hebben verloren ter hoogte van ons darmmicrobioom.
- een baby op het moment van de geboorte de darmmicroben van de mama ‘erft’, bij een natuurlijke vaginale bevalling alleszins. Bij keizersnede wordt een baby meer gekoloniseerd door huidbacteriën en ziekenhuisbacteriën.
- de diversiteit in relatie staat met de gezondheid van het darmmicrobioom en via die weg met de gezondheid van het hele lichaam
- diversiteit gezondheid betekent, en garant staat voor een sterk immuunsysteem waardoor men een sterkere weerstand heeft tegen ziekte en dus minder snel nood zal hebben aan medicatie zoals antibiotica. En omgekeerd natuurlijk: antibiotica = verminderde weerstand = sneller terug ziek = sneller terug antibiotica…
We zien het resultaat terug in onderstaande grafiek over antibioticagebruik. België staat op nummer 5. (2)
Gebruikte indicator(en): antibioticagebruik in de eerstelijn in DDD (defined daily dose, of standaard dagdosering) per 1000 inwoners in de 28 landen van de Europese Unie plus Noorwegen, 2015.
Het gebruik van antibiotica in België
We hebben dus 3 x vaker antibiotica ‘nodig’ dan onze buren in Nederland… Worden mensen in België eerder ziek? Of wordt dit in België eerder voorgeschreven? Allebei is waar. En ik vermoed dat het 2de éérst waar was.
Misschien staan we in België eigenlijk eigenlijk in de top 3… Want
- Voor Cyprus en Roemenië zijn de cijfers inclusief het gebruik in het ziekenhuis. Ze geven daarom een overschatting van het antibioticagebruik in de eerstelijn = voorgeschreven door de huisarts.
- Bronnen gebaseerd op verkoopcijfers zijn mogelijk vollediger dan bronnen gebaseerd op gedeclareerde afleveringen, omdat antibiotica die zonder recept zijn verkregen of niet worden vergoed vaak wel in de verkoopcijfers zijn meegeteld, maar niet bij de gedeclareerde cijfers.
- Tussen haakjes werd weergegeven van welk type bron de gegevens afkomstig zijn: v=verkoopcijfers, g=gedeclareerde afleveringen, b=beide typen gegevens;
België staat in deze grafiek op nummer 5, wat al erg hoog is, MAAR het gebruik van antibiotica in de ziekenhuizen is NIET meegenomen in deze tellingen, en bij Cyprus en Roemenië wél.
Ontdek hoe - en vooral hoe snel - antibioticaresistentie ontstaat
Dit filmpje van Harvard Medical School toont dit in net geen 2 minuten:
Het is mogelijk voor ziekmakende bacteriën om resistentie te ontwikkelen tegen bijna elk antibioticum, via intergenerationele bacteriën die genetische mutaties bezitten die de effectiviteit van specifieke antibiotica behandelingen verminderen. (3)
De ontdekker van antibiotica heeft ons gewaarschuwd voor het fenomeen antibioticaresistentie. Dr. A. Fleming wist hoe snel micro-organismen zich kunnen aanpassen… We hebben er vele levens mee kunnen redden, maar door overmatig gebruik is deze medicatie helaas steeds minder effectief. Daarom dat ik mijn focus leg op het informeren van zwangere vrouwen in België, kwestie van oorzakelijk te werk te gaan, dat doe ik het liefst 😉.
Antibioticaresistentie kan ook horizontaal worden verdeeld tussen bestaande microben door genetische conjugatie en overdrachtsmechanismen, waardoor deze microben elkaars eigenschappen kunnen overnemen. (4)
Antibioticaresistentie: een wereldwijde zorg (5)
In 2015 veroorzaakten antibioticaresistente ziekteverwekkers naar schatting meer dan 50.000 doden per jaar in Europa en de VS. De verwachting is dat dit cijfer tegen 2050 wereldwijd zal stijgen tot 10 miljoen doden per jaar. Dat is bijna zoveel als er in 2021 en 2022 samen aan of met corona gestorven zijn… (6)
Deze cijfers suggereren dat we het einde van het antibioticatijdperk bereiken. Wat een reden is om goed voor je darmmicrobioom te zorgen, zodat de > 1 kilo wegende microflora ook goed voor jou kan zorgen.
Deze 1 à 2 kilo micro-organismen met honderden soorten bacteriën, schimmels en virussen hebben dan wel een slechte reputatie - we zijn een beetje gebrainwashed door de reclame voor poetsmiddelen, desinfecteermiddelen en medicijnen - terwijl we zonder deze ‘beestjes’ zelfs niet levensvatbaar zijn… tenzij in een steriele omgeving dan, maar moeten we dat willen?
Is een kasplantje gezonder dan een plant in de natuur?
Wat is weerstand?
In een normale, gezonde situatie -‘symbiose’ genoemd - hebben we een overgroot aandeel bacteriën met gezondheidsbevorderende effecten, en een minimaal aandeel potentieel schadelijke organismen. Micro-organismen bevinden zich bijna* overal, ook in de lucht en we krijgen deze via speeksel en voeding binnen: de ‘goede’ en de ‘potentieel slechte’. De ‘potentieel slechte’ worden in de gezonde ‘symbiotische’ situatie in toom gehouden door de ‘goede’.
Geniaal: want op deze manier blijft ons immuunsysteem up-to-date! Micro-organismen passen zich continu aan aan de steeds veranderende buitenwereld. Dankzij hun korte levensduur gaat dat bij hen ook veel sneller: bacteriën planten zich om de 20 minuten voor, wij doen daar 20-30 jaar over…
*bijna, want een baby is - als het goed is tenminste - steriel zolang deze zich in een intact vruchtvlies bevindt
SYMBIOSE (de gezonde situatie) vs DYSBIOSE (de ongezonde situatie)
Hoe kom je aan een dysbiose?
Een ongezonde toestand ‘dysbiose’ waarbij je een overgewicht aan potentieel ziekmakende bacteriën hebt en een tekort aan bacteriën met gezondheidsbevorderende effecten kan meerdere oorzaken hebben:
- een verminderde diversiteit, die zorgt voor een robuust darmmicrobioom
- medicatie zoals antibiotica, NSAID’s, maagzuurremmers
- voedingskeuzes: eenzijdige voeding, tekort aan vezelinname, teveel aan suikers
- levensstijl: stress, te weinig beweging, slaaptekort
In onze darmen is het altijd een klein beetje oorlog
We beschouwen micro-organismen goed of slecht naargelang de stoffen die ze uitscheiden. De ‘goede’ produceren naast energie, vitaminen, neurotransmitters en hormonen ook vele afweerstoffen waar de ‘slechte’ slecht tegen kunnen. Deze stoffen heten bacteriocines en hebben antibiotische eigenschappen.
Vraag: ken je het verschil tussen
- persoon 1 die gezond blijft
- persoon 2 die een ziek wordt en herstelt
- persoon 3 die sterft?
Antwoord: het immuunsysteem van deze mensen.
Meer dan 70% van de immuniteit bevindt zich in de darmen. Het is een nauwe samenwerking tussen bacteriën aan de ene zijde van de darmwand en het immuunsysteem aan de andere zijde. De inhoud van de darmen wordt continue ‘gesampled’, ter beoordeling aan de immuuncellen gepresenteerd- via het lymfesysteem op meerdere plekken in je lichaam. Wanneer nodig wordt er een adequate respons geproduceerd, ook mede door je darmbacteriën.
Voor de gezondheid van onze toekomstige generaties
Daarom dat ik...
- het medicatiegebruik tijdens de zwangerschap wil beperken (nu bij 80 %)
- het antibioticagebruik tijdens de bevalling in België wil halveren (nu bij 40%)
Ja, dat lees je goed: 40% krijgt antibiotica toegediend tijdens de bevalling: ongeveer de helft nav een keizersnede bevalling, en de andere helft nav een positieve GBS-test, de vaginale swab die tegen het einde van de zwangerschap wordt afgenomen. 1 op 5 test positief, waarna volgens het protocol antibiotica wordt toegediend.
In de buurlanden wordt er niet systematisch gescreend op deze GBS-bacteriën. Het bijzondere is dat de babysterfte niet minder is in België. Nóg een feit’: er sterven evenveel vrouwen nav deze antibiotica (vanwege een allergische reactie erop, wat zelden voorkomt) als dat er baby’s gered worden.
Gelukkig is er een manier om een positieve GBS-test te voorkomen en dat is ook gewoon wenselijk. De aanwezigheid van GBS-bacteriën is een teken van een onevenwichtig vaginaal microbioom, wat op zijn beurt dan weer een teken is van een onevenwichtig darmmicrobioom.
Gezien...
- een onevenwichtige vaginale flora de kans op vroeggeboorte vergroot
- een gezonde vaginale flora de kans op een positieve GBS-test verkleint
- het microbioom van moeder op kind wordt overgedragen op het moment van de bevalling
... kan het optimaliseren van zowel het vaginale als het darmmicrobioom nuttig zijn.
Bronnen
Kinch 2014, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25043770/
RIVM, https://www.vtv2018.nl/verdieping-antibioticaresistentie
Ventola 2015, https://amr-review.org/
J.H. Von Wintersdorff, https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmicb.2016.00173/full
Review 2016, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25859123/